Κάθε αναπτυξιακό στάδιο στη ζωή του ανθρώπου συνοδεύεται από συμπεριφορές και χαρακτηριστικές συνήθειες οι οποίες τείνουν να εξελίσσονται μέσω της διαδικασίας ωρίμανσης του ατόμου. Συχνά δύσκολα αντιλαμβανόμαστε τη μετάβαση από το ένα στάδιο στο άλλο και προσαρμοζόμαστε στις αλλαγές αυτές ακόμα πιο δύσκολα.
Παρατηρούμε ότι κυρίως η μετάβαση από τη βρεφική στη νηπιακή ηλικία, η οποία είναι καίρια για την αίσθηση αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης του παιδιού αλλά και για το αίσθημα ασφάλειας του, δυσκολεύει συνήθως τους νέους γονείς.
Πολλές μελέτες αναφέρονται στο χρόνο ο οποίος ενδείκνυται ώστε να αφήσει ένα παιδί πίσω του τις βρεφικές συνήθειες (θηλασμός, πάνα, μπιμπερό, πιπίλα, κούνια κ.α) και τα αποτελέσματα τους ποικίλλουν. Πάντοτε αξιολογεί κανείς την αιτία που οι συνήθειες αυτές μπορεί να διατηρούνται και κατά πόσο δικαιολογείται μια βρεφική συνήθεια να παραμένει για ένα διάστημα, ανάλογα με την αναπτυξιακή φάση αλλά και την πραγματικότητα του παιδιού για το δεδομένο χρονικό διάστημα. Παραδείγματος χάριν ένα παιδί που μόλις έχει βιώσει μια σημαντική αλλαγή στην καθημερινότητα του, π.χ η άφιξη ενός μικρότερου αδερφού, δικαιολογεί για ένα διάστημα την επιστροφή ή τη διατήρηση κάποιας ανακουφιστικής για το ίδιο συνήθειας, π.χ κουβέρτα ασφάλειας. Υπάρχουν βέβαια και αιτίες οι οποίες δεν αφορούν τόσο το παιδί όσο περισσότερο τους νέους γονείς για τη διατήρηση αυτών των συνηθειών.
Πως μπορούμε να βοηθήσουμε στη μετάβαση του παιδιού από τη βρεφική στην πρώτη νηπιακή ηλικία;
Αυτές οι διαδικασίες δεν είναι γραμμικές και τόσο τα όρια όσο και οι μεταβάσεις για ένα παιδί χρειάζονται αριστοτεχνική δεξιότητα λες και διαχειρίζεται κανείς φίνο μετάξι. Οι γονείς είναι αποκλειστικά υπεύθυνοι για αυτή τη διαχείριση και οι μόνοι που μπορούν να προσφέρουν την αγάπη και την ασφάλεια που τα παιδιά έχουν ανάγκη να βιώσουν.
Το πώς οι γονείς θα προσφέρουν στα παιδιά τους αυτή την υπερτροφή καλής συναισθηματικής και ψυχικής υγείας είναι άμεσα συνδεδεμένο με την συναισθηματική και ψυχική υγεία των ίδιων. Βοηθάει να αναρωτιόμαστε για τον τρόπο που λειτουργούμε έχοντας στο νου μας τις εξής ερωτήσεις προς τον ίδιο μας τον εαυτό:
- Γιατί τώρα;
- Γιατί κάνω τώρα αυτή την επιλογή για το παιδί μου;
- Ποιος είναι ο σκοπός της επιλογής μου;
Πολλοί γονείς αναρωτιούνται για τις ικανότητες τους ως προς τον ρόλο τους αλλά ελάχιστοι έχουν θέληση και τελικά επιλέγουν να επεξεργαστούν τις δικές τους δυσκολίες οι οποίες σε τεράστιο βαθμό επηρεάζουν την ανάπτυξη των παιδιών τους. Όποτε πολύ σημαντική αρχή για να βοηθήσουμε ένα παιδί στην ανάπτυξη του αλλά κυρίως για να ωριμάσουμε στο ρόλο μας ως γονείς, είναι η προσωπική δουλειά και η αυτογνωσία.
Είναι πολύ σημαντικό για το παιδί:
- Να το ακούσουμε.
Το «ακούω» σημαίνει εδώ κατανοώ, συναισθάνομαι και συμπαθώ τις ανάγκες του παιδιού. Ακούω μέσα από τις συμπεριφορές του, μέσα από τις αντιδράσεις του, μέσα από αυτό το συναίσθημα που αποτυπώνεται στις εκφράσεις του αλλά κυρίως ακούω μέσα και από το δικό μου συναίσθημα ως γονέας.
- Να είμαστε ειλικρινείς με το τι πραγματικά αισθανόμαστε.
Η συναισθηματική ειλικρίνεια είναι πάντοτε βοηθητική στις σχέσεις, πόσο μάλλον όταν ο άνθρωπος με τον οποίο σχετίζεται κανείς είναι ένας τόσο ευαίσθητος δέκτης συναισθημάτων. Αν ο γονιός θυμώνει που το παιδί επιμένει σε μια βρεφική συνήθεια κατά πάσα πιθανότητα η βρεφική συνήθεια θα διατηρηθεί εως ότου μπορέσει ο ενήλικας στη σχέση να την αποδεχτεί συναισθηματικά.
- Να μην τιμωρείται ή ενισχύεται για τις συνήθειες που έχουν διατηρηθεί πέραν της αναπτυξιακής τους φάσης.
Ένα παιδί δεν χρειάζεται να ματαιωθεί επειδή έχει μια ανάγκη η οποία μπορεί να το διαφοροποιεί από τα παιδιά της ηλικίας του ή τα αδέρφια του και σίγουρα δεν χρειάζεται να ενισχύεται. Κάνουμε υπομονή, προσπαθούμε να κατανοήσουμε αυτό που συμβαίνει και δίνουμε χώρο σε αυτό ώστε να μπορέσουμε να στηρίξουμε το παιδί.
- Να το στηρίζουμε και να διατηρούμε μια συγκεκριμένη θέση.
Τα παιδιά χρειάζονται να βιώσουν ασφάλεια και να εμπιστευτούν τους γονείς τους. Αν εκείνοι ταράζονται επειδή μεγαλώνουν τότε η ασφάλεια και η εμπιστοσύνη τραντάζονται και το παιδί δυσκολεύεται και ματαιώνεται. Πολύ συχνά το βλέπουμε στον θηλασμό, στη διατροφή γενικότερα και στον ύπνο. Οι γονείς στην προσπάθεια τους να ανακουφίσουν την ταραχή του παιδιού του δίνουν πολλές επιλογές (π.χ τι θες να φας, θες αυτό; θες να πιεις γάλα καλύτερα; να κοιμηθώ μαζί σου; να κοιμηθούμε στο μεγάλο κρεβάτι;). Για το παιδί όλα αυτά είναι ένα χάος. Είναι το εσωτερικό χάος των γονιών τους αυτό που βιώνουν, επειδή δεν ξέρουν τι να κάνουν για να το ικανοποιήσουν. Όταν ο γονιός υποστηρίξει έμπρακτα και χωρίς φόβο αυτό που συναισθηματικά ξέρει ότι είναι σωστό για το παιδί, τότε το παιδί θα στηριχθεί και θα βοηθηθεί.
Η ηλικιακή φάση στην οποία ένα παιδί είναι έτοιμο να μετακινηθεί αναπτυξιακά διαφέρει μερικούς μήνες από παιδί σε παιδί. Συχνά τα κορίτσια κατακτούν κάπως πιο γρήγορα τα ορόσημα των σταδίων αυτών. Στην συνεχή τους προσπάθεια να αναπτύσσονται χρειάζονται τους γονείς τους βοηθούς, να τα ενισχύουν και να μπορούν να τα αφήνουν να προχωρούν τη σωστή στιγμή.
Το «εγώ» του ο ενήλικας που επιθυμεί να γίνει γονιός οφείλει να το φιλτράρει, να το ζυγίζει από την αρχή και τελικά να το συρρικνώνει όσο χρειάζεται.
Συναντάμε περιπτώσεις που παιδιά σε ηλικία τεσσάρων ετών διατηρούν βρεφικές συνήθειες οι οποίες είναι ανακουφιστικές περισσότερο για τους γονείς τους παρά για τους ίδιους. Ακούμε φράσεις όπως «είναι πιο εύκολο έτσι», «το κάνω για μένα περισσότερο», «με αυτόν τον τρόπο και μόνο ηρεμεί». Στην ηλικία των 3-4 ετών οποιαδήποτε βρεφική συνήθεια η οποία διατηρείται χωρίς να έχει ενισχυθεί από κάποιο πραγματικό επώδυνο γεγονός για το παιδί καλό είναι να διακόπτεται. Η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης και της αυτοεκτίμησης των παιδιών έχουν άμεση σύνδεση με την ικανότητα τους να φροντίζουν τους εαυτούς τους και να κατακτούν συμπεριφορές και δεξιότητες. Οπότε είναι σημαντικό για ένα παιδί να τρώει μόνο του παρά το γεγονός ότι ο γονιός του φοβάται ότι θα λερωθεί, είναι σημαντικό να κοιμάται μόνο του παρά τον φόβο των γονιών του ότι θα τους αναζητήσει το βράδυ. Ένα παιδί αισθάνεται ασφάλεια όταν πιστεύει στον εαυτό του ότι μπορεί να τα καταφέρει και ότι όπου χρειαστεί θα ζητήσει βοήθεια ή θα εκφράσει την ανάγκη του στους γονείς του ή σε κάποιον ενήλικα.
Οι γονείς τείνουν να χαόνονται από τις ανάγκες και τις επιθυμίες των παιδιών τους και από την αγωνία τους να τις καλύψουν αφήνουν τα παιδιά τους να ηγηθούν. Σε φράσεις όπως «Δεν θέλει», «Δεν γίνεται» καλό είναι να υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας αντίστοιχες όπως: «Δεν θέλω» και «Δεν μπορώ». Ταυτόχρονα όμως πολλοί γονείς για να αισθάνονται ότι έχουν τον έλεγχο διατηρούν οι ίδιοι συνήθειες οι οποίες σε κάποιες περιπτώσεις θα έπρεπε από καιρό να έχουν παρέλθει (π.χ αλεσμένα φαγητά, πάνα, μπιμπερό, κούνια).
Επίσης είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι στην ηλικία των 2 ετών που συνήθως τότε τα περισσότερα παιδιά είναι έτοιμα να αφήσουν πίσω τους βρεφικές συνήθειες είναι και η περίοδος της πρώτης δικής τους επανάστασης που δυσκολεύει πολύ τους γονείς αφού τα παιδιά σε αυτή την ηλικία αρνούνται συστηματικά οτιδήποτε κάτι που ματαιώνει συχνά τους γονείς.
Καλό είναι να θυμόμαστε ότι τα παιδιά είναι ξεχωριστές υπάρξεις, με δικό τους χαρακτήρα, συμπεριφορά και ανάγκες. Η σχέση γονέα παιδιού χτίζεται βήμα-βήμα και η αγάπη στη σχέση αυτή δεν είναι αυτονόητη ούτε για το παιδί ούτε για τον γονέα. Χρειάζεται η αγάπη και η εμπιστοσύνη να κερδηθούν και εδώ όπως και σε κάθε σχέση που αναπτύσσεται. Ο χρόνος, η φροντίδα και η κάλυψη των αναγκών του παιδιού δεν σημαίνουν ότι το παιδί απαραίτητα θα τα ανταποδώσει και αυτό είναι κάτι που ο γονιός χρειάζεται να έχει αποδεχτεί ήδη πριν αποφασίσει να κάνει παιδί.
Τέλος, ας δώσουμε προσοχή στη δική μας στάση απέναντι στο παιδί. Ο τρόπος που μεγαλώνει και μαθαίνει έχει άμεση σχέση με το πώς λειτουργεί και συμπεριφέρεται το πρότυπο του. Η μητέρα του και ο πατέρας του. Δεν είναι ή ο ένας ή ο άλλος, είναι και οι δύο μαζί, το παιδί μεγαλώνει και μαθαίνει μέσα από το πρότυπο της σχέσης των γονιών του, και όποια και αν είναι αυτή υπάρχει.
Ραμαντάνη Κατερίνα
Ψυχολόγος
Εικαστική Ψυχοθεραπεύτρια
Δεν υπάρχει ο τέλειος γονιός, γι’ αυτό κοίτα να είσαι αληθινός!
Sue Atkins